I – گویش چیست؟

گونه ای از زبان که از برخی جنبه های واژگانی، تلفظی و دستوری، با گونه های دیگر همان زبان فرق دارد را “گویش” می نامند. باید توجه داشت که لهجه، تنها به تفاوت های تلفظی یک زبان اشاره دارد؛ برای مثال ما لهجه اصفهانی یا یزدی داریم. اما گویش، تفاوت های واژگانی و گاه دستوری را نیز شامل می شود. برای نمونه، زبان انگلیسی بریتانیایی و انگلیسی آمریکایی، دو گویش از یک زبان هستند؛ چراکه افزون بر تفاوت در تلفظ، تفاوت های بسیاری در واژگان نیز دارند.

II – گویش های ایرانی شرقی و غربی

زبان شناسان، زبان ها و گویش های ایرانی را به طور کلی به دو گروه شرقی و غربی تقسیم می کنند. اگرچه زبان های شرقی اکثرا در خاور و زبان های غربی اکثرا در باختر هستند، اما این تقسیم بندی نه صرفا بر اساس جایگاه جغرافیایی، بلکه بیشتر بر پایه­ی ویژگی های مشترک زبانی است. چنانکه زبان اوستی (Ossetic) که یک زبان ایرانی شرقی است، در شمال غربی ایران امروزی (بخشی از گرجستان) گفتگو می شود و تاجیکی که یک زبان ایرانی غربی است، در شمال شرقی ایران (تاجیکستان و بخشی از ازبکستان) کاربرد دارد.

به طور کلی، زبان های شرقی به خاطر حفظ برخی ویژگی های زبان ایرانی باستان و نیز افزودن برخی ویژگی های نو، از زبان های غربی بازشناخته می شوند. برای مثال، بیشتر زبان های ایرانی شرقی، آوای ᶿ (مانند ث در زبان عربی) را همچنان حفظ کرده اند. افزون بر این، بیشتر زبان های شرقی (به جز سُغدی، یَغنابی و پَراچی)، آوای دندانی – سایشی ts و گاه آوای دندانی – سایشی dz را به جای آوای / چ / در پارسی باستان، ایجاد کرده اند و به کار می برند.

از نظر نحوی، زبان های شرقی ویژگی های پیچیده دستوری زبان های ایرانی باستان (مانند فارسی باستان و اوستایی) را حفظ کرده اند. در این میان، به ویژه، زبان های خُتَنی، سغدی و پشتو نظام دستوری مبتنی بر حالت (حالت مفعولی، حالت ملکی،…)، قوانین پیچیده تطابق نحوی، و انواع صرف را به کار می برند.

در مورد تقسیم زبان های غربی به غربی شمالی و جنوبی، ویژگی های آوایی مهمترین نقش را دارد. آوای / د /  در زبان های ایرانی غربی جنوبی، به صورت / ذ /  یا  / ز/ در برخی واژه های زبان های شمالی دیده می شود. برای مثال، “داماد” در زبان فارسی که یک زبان ایرانی غربی جنوبی است، به صورت “زاما” در بسیاری از زبان های ایرانی غربی شمالی به کار می رود. تفاوت “دانستن” فارسی و “زانستن” کردی یا “ذانستن” تالشی و لکی نیز از همین جا ناشی می شود. / ز/ در ایرانی غربی جنوبی نیز در بسیاری از واژه های غربی شمالی، به صورت / ژ /  دیده می شود؛ مانند “زن” و “ژن”. همچنین، در برخی واژه ها، آوای / م / در ایرانی غربی جنوبی، به شکل / w / در ایرانی غربی شمالی دیده می شود: باران، واران؛ برف، ورف؛ گرگ، ورگ؛ گل، ورد یا ول. تفاوت / ج /  در جنوب و / ی / در شمال (مانند جا و یا، جو و یو) و تفاوت خوشه­ی آوایی st در جنوب و ᶴt در شمال (مانند بست و بشت، دست و دشت، شست و ششت) نیز بر همین پایه است. باید توجه داشت که زبان های شمالی و زبان های جنوبی، ممکن است همه این ویژگی ها را یکجا نداشته باشند، اما هرچه ویژگی هایشان به یک منطقه نزدیک تر باشد، ما آن را به همان منطقه منسوب می کنیم.

III – چرا گویش ها اهمیت دارند؟

زبان و فرهنگ، پدیده هایی مرتبط هستند. حتی هنگام فراگیری یک زبان خارجی، ما خواه ناخواه با نمودهایی از فرهنگ، ارزش ها و هنجارهای حاکم بر جامعه ای که صاحب آن زبان است نیز آشنا می شویم. پذیرش یک زبان یا گویش جدید، به معنای پذیرش فرهنگ جدید نیز است. زمانی که یک شهر کوچک یا یک روستا زبان خود را از دست می دهد و زبان فارسی معیار (تهرانی) جایگزین آن می شود، آن شهر و روستا، تنها زبانش را از دست نداده است. مسلما آداب و رسوم و رفتار مدنی و اقتصادی و همه جنبه های فرهنگی آن منطقه نیز تحت تاثیر فرهنگ تهرانی قرار می گیرد. گوناگونی های فرهنگی، یکی از زیبایی های ایران و جاذبه های گردشگری آن است. اگر قرار باشد گویش های محلی جای خود را به گویش استاندارد تهرانی بدهند، بی شک، این جاذبه فرهنگی کشورمان نیز خواهد پژمرد و از میان خواهد رفت.

از سوی دیگر، گویش های ایرانی که به صورت اقلیت در کشورهای همسایه (مانند افغانستان، ازبکستان و عمان) استفاده می شوند، نماینده فرهنگ و تاریخ ایران زمین در آن کشورها هستند. تلاش برای حفظ این گویش ها کوششی برای پاسداری از میراث فرهنگی کشورمان خواهد بود.

با این توضیح، فهرستی از گویش های در معرض خطر یا در حال انقراض  مناطق گوناگون ایران را در پی می آوریم. در نقشه­ی ایران (تصویر بالا)، مکان گویش هایی که تهدید می شوند، با نقطه سبز، گویش هایی که در خطر هستند با نقطه زرد و گویش های در حال انقراض با نقطه قرمز مشخص شده اند.  وضعیت هر گویش (تهدید می شود، در خطر، در حال انقراض)، بر اساس سرعت کاهش گویشوران و جمعیت آنان محاسبه شده است.

زیر توضح مربوط به هر گویش، نقشه ای آورده شده است که پرتراکم ترین مکان استفاده از آن گویش را نشان می دهد:

هرزنی (Harzani)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، تاتی

وضعیت: در خطر

گویشور: 28.100

 

*** *** ***

کرینگانی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، تاتی

وضعیت: تهدید می شود

گویشور: 17.600

 

*** *** ***

تات های مسلمان

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، تاتی

وضعیت: در حال انقراض

گویشور: حدود 5000 (جمهوری آذربایجان)

گویش ها و لهجه ها: لاهیجی، بالاخانی، سوراخانی،…

*** *** ***

تالشی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، تاتی

وضعیت: تهدید می شود

گویشور: 912.000

گویش ها و لهجه ها: آسترا، لِری، تالشی شمالی، تالشی مرکزی، ماسالی، تالشی جنوبی، لنکران

 

*** *** ***

تاکستانی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، تاتی

وضعیت: تهدید می شود

گویشور: 220.000

گویش ها و لهجه ها: خلخال، طارم، خرقان (Kharaqan)، رمند (Ramand)، زنجان

 

*** *** ***

سنگسری

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، سمنانی

وضعیت: در خطر

گویشور: 36.000

*** *** ***

سرخه ای

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، سمنانی

وضعیت: در خطر

گویشور: 10.000

 

*** *** ***

سمنانی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، سمنانی

وضعیت: در خطر

گویشور: 60.000

 

*** *** ***

وفسی (Vafsi)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، تاتی

وضعیت: در خطر

گویشور: 18.000

 

*** *** ***

خلج

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی

وضعیت: در خطر

گویشور: 42.100

 

*** *** ***

آشتیانی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، تاتی

وضعیت: در خطر

گویشور: 21.100

گویش ها و لهجه ها: آشتیانی، تفرشی

 

*** *** ***

سِنایه (سورای)

شاخه: آفریقاسیایی، سامی، آرامی

وضعیت: در حال انقراض

گویشور در ایران: کمتر از 50 نفر (در کل جهان، احتمالا کمتر از 450 نفر)

*** *** ***

هولئولا (Hulaula)

شاخه: آفریقاسیایی، سامی، آرامی، یهودی نوآرامی Trans-Zab Jewish Neo-Aramaic

وضعیت: در خطر

گویشور: کمتر از 9.500 نفر

 

*** *** ***

نوآرامی آذری یهودی (لیشان دیدان، لیشانان)

شاخه: آریقاسیایی، سامی، نوآرامی

وضعیت: در خطر

گویشور: 4.450

گویش ها و لهجه ها: بیروغ، سلماس، نقده، اورمی، شبلق

 

*** *** ***

دزیدی (Dzidi، یهود-پارسی)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی

وضعیت: در خطر

گویشور: ؟

 

*** *** ***

ماندی نو (Neo-Mandaic)

شاخه: آفریقاسیایی، سامی، آرامی، ماندی

وضعیت: در حال انقراض

گویشور: بین 800 تا 1000

گویش ها و لهجه ها: اهواز، نوماندی عراقی، شوشتر

*** *** ***

نطنزی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی غربی شمالی، ایرانی مرکزی

وضعیت: در خطر

گویشور: 7.030

 

*** *** ***

گزی (Gazi)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی شمالی، ایرانی مرکزی

وضعیت: در خطر

گویشور: 7.030

 

*** *** ***

خونساری

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی شمالی، ایرانی مرکزی

وضعیت: در خطر

گویشور: 21.100

 

*** *** ***

نائینی (بیابانک)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی شمالی، ایرانی مرکزی

وضعیت: در خطر

گویشور: 7.000

گویش ها و لهجه ها: خوری، نائینی، انارک

 

*** *** ***

دری زرتشتی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی شمالی، ایرانی مرکزی

وضعیت: در خطر

گویشور: 11.500

 

*** *** ***

سنها (Sonha)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، مرکزی، مستقل بدون طبقه بندی

وضعیت: در خطر

گویشور: 14.700

 

*** *** ***

سیوندی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی شمالی، مرکزی

وضعیت: در خطر

گویشور: 7.000

 

*** *** ***

کوروشی (Koroshi)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی شمالی، بلوچی

وضعیت: در حال انقراض

گویشور: 180

 

*** *** ***

لاری

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی جنوبی، فارس

وضعیت: در خطر

گویشور: 80.000

گویش ها و لهجه ها: خونج، گِراش، اِوَز، لاری، بستک، بیخا (Bikha)

 

*** *** ***

بشکردی (Bashkardi)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی جنوبی

وضعیت: در خطر

گویشور: حدود 7.000

گویش ها و لهجه ها: بشکردی شمالی، بشکردی جنوبی

 

*** *** ***

کمزاری (Komzari)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی جنوبی

وضعیت: در خطر

گویشور: 1.700 (عمان)

 

*** *** ***

لواتی (Luwati)

شاخه: هند و آریایی، هند و ایرانی، مستقل بدون طبقه بندی

وضعیت: در خطر

گویشور: 5.000 (عمان)

 

*** *** ***

بخارایی

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی جنوبی، پارسی

وضعیت: تهدید می شود

گویشور: 110.000 (ازبکستان)

 

*** *** ***

یغنابی (Yagnobi)

شاخه: هند و اروپایی، هند و ایرانی، ایرانی غربی جنوبی

وضعیت: تهدید می شود

گویشور: 12.000 (شمال شرقی ازبکستان)

گویش ها و لهجه ها: یغنابی شرقی و یغنابی غربی

*** *** ***

یزغلامی (Yazgulomi)

شاخه: هند و آریایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی شرقی، پامیری

وضعیت: در خطر

گویشور: 4.000 (جنوب مرکزی تاجیکستان، هم مرز افغانستان)

گویش ها و لهجه ها: بالایزغلامی، پایین یزغلامی

توضیح: این گویش، بسیار به گویش شُغنی نزدیک است

*** *** ***

شغنی (Shughni)

شاخه: هند و آریایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی شرقی، پامیری

وضعیت: تهدید می شود

گویشور: 60.000 (جنوب مرکزی تاجیکستان، هم مرز افغانستان)

گویش ها و لهجه ها: شغنی، روشانی، ساریکولی، خوفی، بَرتَنگی، راشاروی (Roshorvi)

*** *** ***

ساریکولی (سَریکولی)

شاخه: هند و آریایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی شرقی، پامیری

وضعیت: تهدید می شود

گویشور: 16.000 (شرقی ترین مرز چین، هم مرز تاجیکستان)

*** *** ***

ایشکاشیمی

شاخه: هند و آریایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی شرقی، پامیری

وضعیت: در خطر

گویشور: بین 2400 تا 2900 (جنوب تاجیکستان و شمال افغانستان)

گویش ها و لهجه ها: ایشکاشیمی، زیبک، سَنگلچ

*** *** ***

وخی یا واخی

هند و آریایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی شرقی

وضعیت: تهدید می شود

گویشور: 31.670 (شمال شرقی افغانستان)

توضیح: وخی یک زبان ایرانی شرقی است، اما ویژگی های مشترکی هم با زبان های هندی دارد. بسیاری از ویژگی های زبان های باستانی ایران در وخی حفظ شده است. این گویش از گویش های پامیری نیز کاملا متمایز است.

*** *** ***

منجی (Munji)

شاخه: هند و آریایی، هند و ایرانی، ایرانی، ایرانی شرقی، پامیری

وضعیت: در خطر

گویشور: 3.770 (شمال شرقی افغانستان)

گویش ها و لهجه ها: منجی شمالی، مرکزی، جنوبی، مامالقا

“فراگیری زبان اول”، فرآیندی پیچیده است که زبانشناسان تنها توانسته اند از بخش هایی از آن آگاه شوند. کودکان خردسال، ویژگی های درونی منحصر به فردی دارند که آنان را آماده فراگیری زبان می کند. توانایی شگفت انگیز در درک اصول و قواعد زبان و آگاهی از طبیعت پایگانی (سلسله مراتبی) در نحو، مهمترین این ویژگی ها هستند.

برخلاف آنچه که ممکن است تصور شود، این پدر و مادر نیستند که به فرزند خود زبان را می آموزند؛ هرچند والدین می توانند نقشی ثمربخش در تسریع و بهبود این فرآیند داشته باشند. با این همه، کودکان خردسال، زبان پیرامون خود، یعنی هر زبانی که بیشتر بشنوند را، فارغ از اینکه زبان پدر و مادرشان چیست، یاد می گیرند.

به نظر می رسد کودکان در تولید زبان (گویش)، ابتدا به معناشناسی توجه بیشتری دارند و این توجه گام به گام، با تمرکز بر نحو و دستور زبان، تکامل می یابد.

جدول زیر، نمایی کلی از مراحل فراگیری زبان نخست توسط کودکان را ارایه می دهد:

** آواسازی در سال نخست تولد

دستگاه گفتاری نوزاد انسان در هنگام تولد، به دستگاه آوایی “بزرگ میمون ها” شبیه است. به ویژه، انتهای نرمکام در نوزادان به ناحیه برچاکنای بسیار نزدیک است. با رشد نوزاد، دستگاه تولید آوای وی به انسان بالغ شبیه می شود.

 

                                                          برای بزرگ شدن تصویر، روی آن کلیک کنید

در دوماه نخست زندگی، آواهای تولید شده توسط نوزاد به بیان ناخرسندی (گریه و الم شنگه) و کنش های طبیعی مانند سرفه، مکش و آروغ محدود است. در همین دوره، کودک با پایین آوردن نرمکام و بستن یا نیمه بسته کردن دهان خود، آواهایی تولید می کند که به آواهای غنه (تودماغی) بسیار شبیه است.

از 2 تا 4 ماهگی به بعد، نوزاد در واکنش به کسی که با او ارتباط برقرار می کند یا از او مراقبت می کند، آواهای بیان خرسندی را به وجود می آورد. ممکن است این آواها در آغاز، به صدای آه کشیدن یا خرخر کردن شبیه باشد، اما به تدریج، کودک آواهای ویژه انسان ها را نیز تولید می کند.

خنده (خند با لبخند فرق دارد) از حدود 4 ماهگی آغاز می شود.

از 4 تا 7 ماهگی به بعد، نوزاد با کوتاه و بلند کردن و زیر و بم کردن صدای خود و نیز با تولید آواهای سایشی، غنه و … مهارت های زبانی را تمرین می کند که البته این تمرین، نزد او نوعی سرگرمی است.

از حدود 7 ماهگی است که کودک “غان و غون متعارف” را شروع می کند: تولید آواهای انسدادی، آواهای چرخشی (غلطان)، و بعد آواهای سایشی – انسدادی و کناری.

از همین زمان به بعد، تکرار سیلابی، مانند “بابابا”، “نانانا” و… نیز دیده می شود.

کودک در تنهایی نیز این تمرین ها را انجام می دهد، اما ارتباط با مادر، بر تعداد و مدت انجام تمرین ها به شدت می افزاید.

** مرحله تک واژه گویی

از حدود 10 ماهگی تا یک سالگی، کودک شروع به گفتن واژه هایی می کند که قابل فهم هستند. معمولا “ماما” و “بابا” نخستین واژه هایی اند که کودکان ادا می کند. الگوی فراگیری و به کارگیری آواها و واژه ها در زبان های مختلف متفاوت است و این یکی از حوزه هایی است که از سوی زبانشناسان مورد بررسی قرار می گیرد.

در زبان انگلیسی (و احتمالا در فارسی) کودکان بر تلفظ دقیق این بیواکه های لبی زودتر مسلط می شوند: پ، ب، ف، و، م.

تسلط کودکان بر آوای / ک / نیز خیلی زود رخ می دهد.

/ آ /، /ای/  و  / او / نخستین واکه هایی هستند که کودک تلفظ آنها را می آموزد.

بعضی آواها، مانند / ل /، / ر / و نیز  / ᶿ / و  / ᶞ / (در انگلیسی)، دیرتر فراگرفته می شوند.

اما یک قاعده کلی در همه زبان ها این است که کودکان در آغاز فراگیری زبان معمولا معنای یک واژه را به چیزهای مشابه “تعمیم” می دهند. مثلا کودک ممکن است به هر جانور کوچکی بگوید “جوجو” یا بدون اینکه شما به او یاد بدهید، همه خانم های نزدیک به خود، به غیر از مادر، را “خاله” خطاب کند.

در مرحله تک واژه گویی، دو الگو در یادگیری کلمه ها توسط کودک وجود دارد: واژه های اشاره ای که نام اشیا هستند (میز، جوجو) و واژه های بیانی که بیانگر خواسته ها یا ارتباط با دیگران هستند (سلام، بای بای).

** درک یا تولید

پژوهش ها نشان می دهد که بیشتر کودکان، در سن 4 تا 9 ماهگی و پیش از غان و غون کردن، می توانند بعضی واژه ها را درک کنند و این فهمیدن را مثلا با تمرکز نگاه خود روی آن چیز نشان می دهند.

درک آواهای زبان حتی از این هم زودتر رخ می دهد. از همان دو یا سه ماهگی ، کودک می تواند آواهای گفتاری را از آواهای غیرگفتاری تشخیص دهد و حتی می تواند فرق / ت / & / د / یا  / ت / & / ک / را درک کند.

بعد از چند ماه از زمان تولد، نوزاد به خوبی می تواند زبان مادری اش را از یک زبان دیگر تشخیص دهد.

امروزه ثابت شده است که ارتباط گفتاری یک سویه میان مادر و فرزند یا پدر و فرزند، حتی پیش از آنکه کودک نشانی از فراگیری زبان را از خود بروز دهد، بر روند یادگیری زبان تاثیری مثبت و چشمگیر می گذارد.

** سرعت یادگیری واژه ها

در مورد سرعت یادگیری واژه ها، پژوهش های مختلفی انجام شده که جدول زیر، میانگینی از نتایج آنها را ارایه می دهد:

** نظریه های فراگیری زبان اول

در زمینه فراگیری زبان اول، نظریه های گوناگونی وجود دارد که این نظریه ها تا اندازه زیادی به مکتب های فکری و فلسفه غالب در دوره های خود وابسته بوده اند. در پی، خلاصه ای از نظریه ها درون یک جدول ارایه شده است:

1 – پیشگفتار

نگارش، شیوه ای برای ثبت و ماندگاری سخن است. نوشتن، علاوه بر حفظ زبان، ابزاری نیرومند برای انتقال فرهنگ از یک نسل به نسلی دیگر به شمار می رود و در گسترش و پایندگی تمدن ها نقشی سرنوشت ساز ایفا می کند.

البته برخی تمدن ها، مانند هند باستان و وایکینگ های ساکن اسکاندیناوی، بخش چشمگیری از زبان خویش را تا مدت ها تنها با گویش حفظ کردند. اما پشتگرمی به حافظه و زبان گفتاری بدون استفاده از ابزار نگارش، برای صاحبان زبان محدودیت های بسیاری می آفریند که از آن جمله می تواند به کاهش سرعت بالندگی و محدودیت در سبک های زبان اشاره کرد.

انسان از 5300 سال پیش نوشتن را آغاز کرد و بدین ترتیب عمر نگارش نسبت به تاریخ بشر و حتی سابقه سخن گفتن توسط بشر، بسیار کوتاه است.

2 – تصویر نگاری و اندیشه نگاری

پیش از پیدایش خط، بسیاری از مردم برای انتقال یک پیام یا برای یادآوری یک چیز از تصویرنگاری (pictography) استفاده می کردند. هرچند این پدیده را نمی
توان “خط” نامید؛ چراکه از آن نمی شود برای نگارش زبان استفاده کرد. تصویرنگاری تنها برای کشیدن “چیزها و اندیشه ها” کاربرد دارد و “نگارش” زمانی است که بتوان واژه هایی که به جای چیزها و اندیشه ها می نشینند را روی کاغذ، خشت، سنگ یا پوست پیاده کرد. معنای واژگان به طور کلی مشخص است و نیازی به تحلیل ندارد، اما معنای تصویرنگاری به گمان بیننده بستگی خواهد داشت.

 اندیشه نگاری: انسان های مقدس (Yei) که در ناواهو رابط میان انسان و خدایان بودند

تصویر اشیاء را، زمانی که برای ارتباط و آگهی رسانی استفاده شوند، “تصویرنگاری” می نامیم. اگر از تصویرنگاری برای انتقال یک اندیشه یا احساس بهره گرفته شود، این کار “اندیشه نگاری” نام خواهد داشت؛ درست مانند زمانی که از تصویر خورشید برای انتقال معنای روز یا گرما استفاده کنیم یا تصویر انگشتی که دهانی را نشانه گرفته را برای انتقال معنای گرسنگی به کار گیریم. این دو ابزار معمولا با هم استفاده می شوند. نمونه هایی از تصویر-اندیشه نگاری را می توان در آثار کهن بومیان آمریکای شمالی و بومیان استرالیا جستجو کرد. در بسیاری از موارد “مفهومی” می شوند و معنای آنها با آنچه در ظاهر می بینیم ممکن است تفاوت داشته باشد. با این حال، اندیشه نگاری و تصویرنگاری را، هر اندازه که پیچیده و مفهومی باشد، نمی توان خط یا نگارش دانست.

3 – شیوه های نگارش

تنها زمانی که نگارش، ارایه کننده زبان باشد، یعنی وقتی نمادهای نوشتاری، کمابیش جانشین واژگان یا دیگر واحدهای گفتاری بشوند، آن شیوه نگارش را می توان خط نامید. در ادامه به خط های رایج در تاریخ بشر اشاره می شود:

3 – 1 – واژه نگاری

تصور کنید که نماد “O” را به جای واژه sun (خوشید) استفاده کنیم. در اینجا برخلاف اندیشه نگاری که ممکن بود O معنای خورشید، روز، گرما، یا تابش داشته باشد، O تنها به معنای خورشید است. در این شیوه، ممکن است O علاوه بر sun، به جای واژه son (فرزند پسر) و نیز به جای هجای نخست از واژه sundry (متفرقه) نیز بکار رود؛ زیرا همه آنها صدای “سان” دارند.

برای درک بهتر، اگر نمادی تصویری را به جای “شیر” (سلطان جنگل) در نظر بگیریم و همان نماد را برای شیر (فلکه آب)، شیر (خوراک کودک) و هجای نخست از واژه های شیراز و شیرجه هم بکار ببریم، روش نگارش ما واژه نگاری (logography) و نمادهایی که بکار برده ایم، “دیس واژه” (logogram) خواهند بود.

واژه نگاری: تکامل “نماد – خط” استخوان مقدس به چینی امروزی

خط مصریان باستان (هیروگلیف)، چینی های باستان، مایاها در مکزیک و نیز خط میخی در منطقه میان رودگان و ایران باستان نمونه هایی از واژه نگاری است.

3 – 2 – هجانگاری و الفبا

واژه نگاری کمک شایانی به آرزوی بشر برای نوشتن سخن کرد. با این حال، کاستی های بسیاری در این شیوه نگارش وجود داشت. برای یک نمونه، خواننده نمی توانست به یقین بگوید که یک نشانه به جای خودش به کار رفته است یا به جای صدایی که ایجاد می کند. افزون بر این، در شیوه ی واژه نگاری به تعداد بسیار زیادی نشانه نیاز است که کار فراگیری آن را دشوار می کند.

بدین ترتیب، بشر برای چیره شدن بر کاستی های واژه نگاری، دو نظام نوشتاری جدید را ابداع کرد که یکی به هجانگاری (syllabary) و دیگری به الفبا (alphabet) معروف شد.

هجانگاری میخی در ایران هخامنشی

هجانگاری شیوه ای است که در آن، هرهجا بوسیله یک نشانه نمایش داده می شود. در نظام الفبایی، هر آوا بوسیله یک نشانه نمایش داده می شود. شیوه هجانگاری به طور معمول و در زبان های مختلف به 50 تا 200 نشانه و نظام الفایی به 15 تا 30 نشانه نیاز دارد.

4 – تاریخ نگارش

تغییر در روش های نگارش همواره به کندی انجام شده و حتی امروز هم هرگونه اصلاح یا دگرگونی در روش نوشتن با تردید، درنگ و حتی مقاومت روبرو می شود. همین محافظه کاری در نوشتن باعث شده که بیشتر دگرگونی های نوشتاری در تاریخ هنگامی رخ دهد که یک ملت، خطی را از ملتی دیگر وام گرفته است. برای مثال آکدیان (Akkadians) بخش هجانگاری خط سومری را از آنان وام گرفتند، اما دیس واژه های خود را حفظ کردند. این کار به منظور تندنویسی انجام شد. زمانی هم که هیتی ها (Hittites) این روش را از آکدی ها آموختند، بیشتر هجانماهای آوایی و برخی دیس واژه های ویژه آکدی را از خط خود حذف کردند و در عوض، برخی نشانه های هجایی آکدی را به جای دیس واژه در زبان خود بکار بردند.

زبانشناسان هنوز بر سر اینکه کدام مردم، مصریان یا سومریان، ابداع کننده نخستین خط ها بودند اختلاف نظر دارند. هر چند در دهه های اخیر، بیشتر پژوهشگران بر این عقیده بوده اند که سومری ها ابداع کننده خط هستند و مصریان اندیشه ایجاد خط برای نوشتن را در اثر بازرگانی با سومری ها دریافت کرده اند.

مدتی پس از اختراع خط های سومری و مصری، خط “ایلامی آغازین” شکل گرفت که آن هم زبانی “دیس واژه – هجانگاری” بود. این روش نگارش هنوز به طور کامل رمزگشایی نشده است.

بعدها انواعی از خط های دیس واژه – هجانگاری در پیرامون اژه، آسیای صغیر، دره رود سند و چین هم به وجود آمد.

ملت های دیگر هم برای نوشتن زبان خود، هجانگاری های این کشورها را وام گرفتند.

کتیبه های نوشته شده به زبان سینایی آغازین (Proto-Sinaitic)، یکی از نخستین گونه های نگارش “نیمه الفبایی” به شمار می روند. قدمت این کتیبه ها به 1500 سال پیش از میلاد می رسد.

کتیبه هایی به زبان اوگاریت (از زبان های منسوخ شده سامی) که در شمال سوریه پیدا شده و به 1300 سال پیش از میلاد مربوط می شوند هم شیوه ای نیمه الفبایی را برای نگارش به کار برده اند. هرچند این کتیبه ها مانند خط میخی میان رودگانی (بین النحرینی) روی گل نوشته شده اند.

یونانیان، الفبای خود را از فینیقیان وام گرفتند و با جدا کردن واکه ها از حروف بی واکه، در مسیر تکامل آن گام برداشتند. یونانیان در 800 سال پیش از میلاد با چنین الفبایی می نوشتند.

بسیاری، الفبا را بهترین شیوه نگارش می دانند؛ هرچند ممکن است این برداشت، نوعی تعصب فرهنگی از سوی کاربران الفبا باشد. به زبان دیگر ممکن است این واقعیت که ما از شیوه الفبایی استفاده می کنیم، سبب شود که تصور کنیم این روش، بهترین شیوه نگارش است.

دانشنامه دنبلید (ویراسته ۲۰۱۱)

قسمت بعدی: نمونه هایی از شیوه های نگارش

معناشناسي (Semantics)

بطوركلي بررسي ارتباط ميان واژه و معنا را معناشناسي مي گويند. در منطق نيز بررسي ارتباط ميان نمادها و آنچه كه نمادها نشان مي دهند را معناشناسي (Semantics) مي نامند.

خوب است در آغاز به اين نكته اشاره كنم كه در معناشناسي، ميانِ واژه (word) و واژه قاموسي (lexeme) تفاوت وجود دارد. درباره واژه، در بخش ساخت شناسی واژگانی سخن گفته شد. اما واژه قاموسي شامل “بن واژه”، واژه كامل، و يا يك اصطلاح (idiom) است و بطور كلي واحد و يكان فرهنگ نويسي بشمار مي رود. از همين رو فرهنگ زبان يا واژه نامه را نيز Lexicon مي نامند. بنابراين، ”dog“، ”happiness“، ”put up with“، هرسه، واژه قاموسي هستند.

 

آشنايي با چند اصطلاح: 

Synonym: دو واژه ي قاموسيِ هم معني را مترادف مي نامند. توجه كنيد كه هيچ دو واژه اي در زبان بطور كامل هم معني نيستند. حتي اگر شما ”پوشيدن“ و ”تن كردن“ را مترادف بدانيد نيز اين دو هرگز كاملا هم معني نيستند! آشكارترين تفاوت ميان اين دو آن است كه پوشيدن را مي توانيد براي موارد رسمي نيز بكار بريد، اما از ”تن كردن“ تنها براي موارد غير رسمي مي توانيد استفاده كنيد.

نكته ديگر اين است كه دو واژه شايد معناهاي متفاوتي داشته باشند؛ بنابراين، ممكن است تنها يك معنا از دو واژه با توجه به بافت سخن، مترادف باشند. با اين وجود، شما آن دو واژه را در آن بافت، مترادف مي خوانيد. 

Antonym: دو واژه كه در بافت سخن، داراي دو معناي متضاد باشند را antonym مي گويند. واژه هاي متضاد بر دو دسته اند:

Gradable Antonyms: مانند سرد و گرم. شما مي توانيد بگوويد سردتر يا گرم تر؛ همچنين مي توانيد بپرسيد كه چه اندازه گرم يا چه اندازه سرد؟

Ingradable Antonyms: مانند مرده و زنده. شما نمي توانيد بگوييد مرده تر! و نمي توانيد بپرسيد كه چقدر مرده يا چقدر زنده؟!

Taxonomic Sisters: براي گروهي از واژگان قاموسي بكار مي رود كه در يك سطح طبقه بندي قرار مي گيرند. براي نمونه سگ، خوك، اسب، و… از نظر حيوان بودن، taxonomic sisters هستند. بعضي از ”خواهران رده اي“ كه محدود هستند را بسته (closed) مي ناند : ”روزهاي هفته“. برخي ديگر مانند ”راه هاي خوش آمدگويي“ را باز يا نامحدود يا open مي نامند.

Hyponyms and Hypernyms: هايپانيم، اشاره به ارتباطِ شمولي دارد. براي نمونه، ”سرخ“ هايپانيمِ رنگ است و ”شير“ هايپانيمِ گربه سانان است. خودِ رنگ و گربه سانان در اينجا هايپرنيم است.

Meronyms: مرونيم ها مثل هايپانيم ها هستند با اين تفاوت كه مرونيم ها اشاره به اجزاي يك چيز دارند. براي نمونه، ”بال“ جزيي از يك پرنده و ”دستگيره“ جزيي از يك در است.

Homonyms: دو واژه كه يك شكل و يك تلفظ دارند، اما از نظر معنايي متفاوت اند. براي نمونه در زبان انگليسي، bank هم بمعني بانك و هم به معني ساحل رود بكار مي رود. گرچه هر دوي اين واژگان يك جور نوشته مي شوند، اما از نظر معنا شناسي، اين دو، واژگاني متفاوت هستند. اين دو واژه را هومونيم مي ناميم.

‍Polysemy: بعضي از واژگان، تك معنايي (monosemy) هستند و برخي ديگر چندمعنايي (polysemy) اند. تشخيص تفاوت ميان هومونيم ها و پالسمي ها بسيار دشوار و كارِ زبان شناسان است. براي نمونه زبان شناسان “table” به معني ”لوح“ و “table” به معني ”جدول“ را در زير يك سرواژه قرار داده و آنرا پالسمي (و نه هومونيم) مي دانند.

Homograph: دو واژه كه به يك صورت نوشته مي شوند، اما از نظر تلفظ و معنا متفاوت هستند. براي نمونه شكل هاي اسمي و فعليِ واژه project هومونيم نيستند، بلكه homograph اند.

Homophones: واژه هاي متفاوت با تلفظ يكسان را هوموفون مي نامند. براي نمونه: ”hair“ و ”hare“.

Denotation and Connotation: معناي صريح و آشكار يك واژه كه معمولا در واژه نامه ها به آن اشاره مي شود را denotative meaning مي نامند. معناي ضمني يك واژه را connotative meaning مي نامند. براي نمونه هنگاميكه كسي به شما مي گويد : ”زهرا براي من مادري كرده است“، معناي صريح واژه ”مادري“ در اينجا اينگونه است كه زهرا مخاطب شما را بزرگ كرده و پرورش داده است، اما معناي ضمني آن اين است كه زهرا در حق مخاطب شما مهر و محبت فراوان روا داشته است.

Componential Analysis: يكي از روش هاي نشان دادن معني واژگان قاموسي، آوردن اجزاي معنايي آنها (meaning components) است. به بررسي اجزاي مرد، زن، دختر، و پسر توجه كنيد:

مرد : + انسان، – مونث، + بزرگسال

زن : + انسان، + مونث، + بزرگسال

دختر: + انسان، + مونث، – بزرگسال

پسر: + انسان، – مونث، – بزرگسال

اين روش، نسبت به شيوه ي آوردن مرجع (reference) براي معنا (sense) برتري دارد. چراكه گاه دو معناي متفاوت، به يك مرجع اشاره دارند! به نمونه زير توجه كنيد:

رييس جمهور

رييس شوراي عالي امنيت ملي

هر دو معناي اشاره شده در بالا، به يك نفر اشاره دارند. برابر قانون اساسي ايران، رييس جمهور، رييس شوراي امنيت ملي است. با اين وجود، از نظر معنايي، ميان رياست جمهوري و رياست شوراي امنيت ملي تفاوت آشكار وجود دارد.

البته به تشريح معني از راه بررسي اجزايي در ظاهر يك اشكال بزرگ نيز وارد است. اين روش معمولا براي بيان معناي ضمني (connotative meaning) كامل نيست:

Bachelor: + male, – married

Spinster: – male, – married

در نگاه نخست، بچلر متضاد واژه اسپينسر است، اما بار معنايي منفي موجود در واژه دوم را چه كار كنيم؟! واژه نخست را در فارسي مي توانيم بصورت ”مرد مجرد“ ترجمه كنيم، اما اگر بخواهيم واژه دوم را ترجمه كنيم بايد بگوييم : ”پيردختر“ يا ”دختر ترشيده“ يا چيزي شبيه به اينها!

پاسخ اين است كه شما براي معناي صريح و معناي ضمني واژه، دو هويت مستقل قائل مي شويد و براي نمونه مي توانيد براي معناي ضمني اسپينسر، يك (+ negative feedback) و يا يك (- young) يا هر معناي ضمني ديگري كه برداشت مي كنيد را نيز مي آوريد.

Fuzzy Concepts: همه اجزاي معنايي واژگان را نمي توان با آري و نه و يا + و – نشان داد. براي نمونه، در مورد بستني، ماهيت اين واژه آيا + جامد است يا – جامد؟! اشتباه نكنيد! اين ايراد از معناشناسي نيست، اين مفهومِ گنگ دقيقا همان نگاهي است كه شما به معناي بستني داريد. همين حالا به پرسش من پاسخ دهيد : ”آيا بستني جامد است؟“ خوب اگر شما بگوييد آري، پس فرق ماهيت سنگ و چوب و پارچه با بستني چيست؟ آنچه از ماهيت بستني در ذهن شما نقش مي بندد اين است كه چيزي است ميان جامد و مايع؛ نه مي توان آنرا جامد خواند و نه مي توان آنرا مايع دانست.

Prototypes: برخي واژگان در ذهن انسان به مجموعه اي از مرجع هاي متفاوت اشاره دارند. براي نمونه واژه ي ورزش اينگونه است. هنگاميكه شما اين واژه را به تنهايي مي شنويد  احتمالا در ذهن شما ”نرمش صبحگاهي“، ”فوتبال“، ”كشتي“، و… نقش مي بنند. اين حالت را ما بصورت يك دايره ي دارت نشان مي دهيم كه درآن هرچه به سوي ميانه هدف پيش مي رويم، مفاهيم معروف تر كه با شنيدن واژه زودتر به ذهن خطور مي كنند(prototypes) ديده مي شوند.

دایره زیر احتمالا تصویر یک شهروند آمریکایی از واژه “ورزش” است:

شايد بعضی از آمريكاييان جای بازي بيس بال و بسکتبال را در تصویر ذهنی خود عوض کنند. شايد برخي بوكس يا كشتي را در منطقه دروني تر دايره جاي دهند و فوتبال آمريكايي را به خارج تر برانند. به هر روي، تصوير شكل يافته، همان معنايي است كه فرد مورد نظر ما از ورزش در ذهن خود دارد.

مشكلي بنام Metaphor:

متافور يعني استعاره. استعاره نوعي تشبيه است كه در آن از ادات تشبيه استفاده نشده باشد. براي نمونه در فارسي مي گوييم ”حسن كه خرس است!“. اين جمله يعني حسن كه مانند خرس گنده است.

در انگليسي ممكن است روابط جنسي نامشروع را به ناپاكي و نداشتن اينگونه روابط را به پاكي تشبيه كرده و بصورت استعاره بكار برند:

• They went on a dirty weekend.
• You’ve got a filthy mind!
• Keep it clean – this is a family audience.
• My reputation is spotless.
• The immaculate conception.
• I’m worried that children’s minds will be polluted with all the sex on television.

پرسش: در برخورد با استعاره ها، از ديد معناشناسي، آيا بايد معناي ظاهري آنها را بررسي نمود يا بايد معناي باطني شان را در نظر گرفت؟

پاسخ: هر دو! فراموش نكنيد كه معناشناسي دقيقا بررسي همان چيزي است كه در ذهن انسان نقش مي بنند. هنگاميكه شما با يك استعاره بر مي خوريد، ابتدا معناي ظاهري و سپس معناي باطني آن شما را متوجه خود مي كند و اين ارزش كار استعاره است. برخي مترجمان غيرحرفه اي متاسفانه در ترجمه استعاره ها معنا يا تفسير خود از آن را بيان مي كنند و اين بزرگترين خيانت به اثر نويسنده و اشتباهي بزرگ در ترجمه است.

نقش هاي معنايي: در هنگام خواندن نقش هاي معنايي، تلاش نكنيد مفاهيم ارايه شده را با مفاهيم موجود در دستور سنتي برابري دهيد. گرچه مي توان برخي از آنها را معادل فعل، فاعل، مفعول، يا… در دستور زبان دانست، با اين وجود خواهيد ديد كه براي نمونه فاعل در معناشناسي گونه هاي متفاوتي دارد:

Agent: كارگزار.

Patient: چيزي كه از كارِ كارگزار يا علت تاثير پذيرفته است.

Location: محل انجام كار (يا حادثه).

Instrument: چيزي كه كارگزار براي انجام كار از آن استفاده نموده است.

Time: زمان انجام كار (يا حادثه).

Recipient: دريافت كننده ي نتيجه ي كارِ كارگزار.

Experiencer: گيرنده انگيزه.

Stimulus: انگيزه.

Cause: علت.

Goal: محلِ مقصد.

يكي از دوستان مي گفت: ”زمان! كارگزار، انگيزه، و علت، كه يكي است!“ بايد بگويم بله! در دستور زبان شايد هر سه را فاعل بدانيم، اما در معنا، ميان اين سه و نيز ميان Patient و Recipient تفاوت هايي وجود دارد. براي درك بهتر مفاهيم بالا، به نمونه هاي زير توجه كنيد:

1) Farmers raise crops for cityfolk.

      Agent               Patient        Recipient

2) Rain pleases the farmers, but too much rain harms the crops.

  Stimulus                  Experiencer                         Cause                  Patient

3) In the summer, they use   trucks   to bring crops from the field.

        Time     Agent       Instruments               Patient                 Location 

4) They may send their crops to market through cooperatives.

    Agent                              Patient       Goal                      Instrument

5) The crops are sent by    train     to distribution centers in large cities.

         Patient                      Instrument                             Goal                   Location

6) Market value determines which crops farmers will plant the next spring.

 

 نظریه های معناشناسی

1. نظريه ي مثبت گرا (positivist theory): از ديد افراد منسوب به اين ديدگاه، نمادگراييِ منطقِ مدرن، دستورِ (Syntax) زباني ”آرماني“ را ارائه مي نمود. از آنجايي كه مثبت گرايان، آروين گرا (Empiricist) بودند، معناشناسيِ زبان آرماني ايشان، چيزي بود كه ميان نمادهاي زبان و ماهيت هاي قابل مشاهده در جهان يا تجربه هاي وابسته به احساس انسان ارتباط برقرار مي كرد.

زبان طبيعي، از ديد اين افراد، چيزي ابتدايي، درهم ريخته، و مبهم بود! بعلاوه، بسياري از سخنان فلسفي و حتي غير فلسفي در زبان طبيعي، همچون سخنان مربوط به ماوراي طبيعت يا مسايل اخلاقي را نمي توان در زبان آرمانيِ مثبت گرايان گنجاند.  

عده اي فلسفه دان، رياضي دان، و دانشمندِ نومثبت گرا در محفل ”ويِن“ كه ميان دهه هاي 1920 و 1930 به شكوفايي رسيدند، بيش از همه هوادار اين نظريه بوده اند.

 

2. نظريه ي ورف (Whorfian theory): اين نظريه، اندكي پيش از جنگ جهاني دوم پا به عرصه ي وجود گذاشت و بنجامين لي ورف، زبانشناس و مردم شناس آمريكايي، بنيان گذار آن بود. تئوري معروف نسبيت زباني (linguistic relativity) مبناي نظريه ي ورف بوده است. تئوري نسبيت زباني به تلويح مي گويد: ”زباني كه فرد مي آموزد، چهارچوب فكري او را مشخص خواهد كرد“.

از تئوري يادشده، نتيجه گرفته شد كه اگر زباني مبهم يا نادرست باشد (چنانكه مثبتگرايان به ابهام يا نادرستي در زبان باور داشتند) يا اگر يك زبان، پشتوانه اي از تعصب و خرافه پرستيِ افرادي نادان را به يدك بكشد (چنانكه برخي مردم شناسان بر اين باور بوده اند)، اين زبان، محدود به عرضه ي آن ديدگاه خواهد بود و زبان را بايد زبانِ تعصب، خرافه پرستي، يا… دانست.

آلفرد كورزيبسكي (Alfred Korzybski)، معناشناس لهستاني- آمريكايي و بنيانگذار جنبش معناشناسي عمومي (General Semantics)، چاره را در بازنگريِ ريشه ايِ ويژگيهاي زبانيِ زبان مورد نظر مي دانست.    

 

3. مكتب زبان طبيعي (School of Natural Language): زبان طبيعي، همين زباني است كه مردم روزانه با آن سخن مي گويند و آنرا مي نويسند. اشكالي كه مثبتگرايان بر آن وارد مي كنند را در بخش مربوط خوانديد. كساني كه منطق مي خواندند بر اين باور بودند كه زبان طبيعي، ابهام و در نتيجه اشكال دارد. به اين جمله ها توجه كنيد:

یک: ”هر انگيخته اي از يك انگيزه ناشي مي شود.“ (هر معلولي يك علت دارد)

 دو: ”كار شما چه بود؟“

در جمله ي نخست، معلوم نيست كه آيا منظور نويسنده اين است كه همه ي انگيخته ها تنها يك انگيزه داشته اند يا براي هر انگيخته، انگيزه اي وجود دارد كه ممكن است با انگيزه هاي ديگر فرق كند.

در جمله ي دوم، منظور از ”كار شما چه بود“ آيا اين است كه مخاطب به گوينده كاري محول كرده و گوينده براي اطمينان، اين سوال را از او مي پرسد و يا به مخاطب كاري محول شده است و گوينده مي خواهد از اين كار سر در آورد؟!!

حقيقت اين است كه معناي دقيق اين جمله ها را بايد در ”بافتِ سخن“ فهميد.

در دهه ي چهل، لودويك ويتگنشتاين (Ludwig Wittgenstein)، فلسفه داني كه از مكتب  مثبت گراييِ  ويِن  برگشته بود ،  به همراه  عده اي  ديگر  از  دانشمندان ،  همچونLangshaw Austin, Gilbert Ryle, John Wisdom, G.E. Moore John و… شيوه  زبان روزمره (Ordinary Language) را پايه گذاشتند. ويتگنشتاين در كتاب پژوهش هاي فلسفي كه در سال 1953، يعني دو سال پس از مرگ خود منتشر شد نوشته است كه فهميدن اين نكته كه زبان چگونه بكار مي رود، مهم تر از فهميدن معناي انتزاعيِ آن است. يعني درك بافتي كه جمله در آن بكار رفته، از درك معناي دروني جمله مهمتر است.

به هر روي، هواداران مكتب “زبان طبيعي” بر اين باورند كه ناآگاهي اشكال تراشان  از كاركردِ زبان، سرچشمه ي اشكال هاي فلسفي از زبان طبيعي است.

 دانشنامه دنبلید (ویراسته 2010)

معرفی: Interchange نام مجموعه ای است مخصوص بزرگسالان کشورهای غیرانگلیسی زبان که در دهه 80 میلادی بوسیله پروفسور “جک. سی. ریچاردز”، استاد دانشگاه در رشته زبانشناسی کاربردی و تئوریسین برجسته آموزش زبان انگلیسی به رشته تحریر در آمد. این مجموعه پس از یک دهه، ویرایش شد و در ویرایش تازه (1997) که با نام New Interchange و توسط دانشگاه کمبریج عرضه گردید، ضمن اصلاح کلی در کتاب، یک جلد مقدماتی بنام “Intro” هم بدان افزوده شد. مخاطب Intro کسانی هستند که یا تازه زبان را آغاز می کنند و یا false beginner محسوب می شوند؛ یعنی قبلا مقداری زبان خوانده اند، اما آموخته هایشان پراکنده و اشتباه است (مانند بیشتر کسانی که در نظام آموزش و پرورش ایران زبان می آموزند). سومین ویرایش اینترچینج در سال 2005 و با نام Interchange 3^rd Edition انجام شد. در ویرایش جدید، تغییر عمده متوجه کتاب های دانش آموز (Student’s boook) های یک و دو و سه است. اشکالات New Interchange برطرف شده، زبان روز جایگزین زبان قدیمی تر شده، اطلاعات آماری و شخصیت های درون کتاب به روز شده اند، و صداها در فایل های صوتی تغییر کرده اند.

اینترچینج، به جز کتاب دانش آموز و سی دی صوتی و کتاب کار، یک مجموعه فیلم های تصویری همراه با کتاب های فیلم را نیز شامل می شود. برای هر فصل از اینترچینج، یک فیلم حدودا 5 تا 10 دقیقه ای ساخته شده که در هنگام تماشای فیلم، موضوع، واژگان، و گرامر همان فصل مرور می شود. البته فیلم های اینترچینج، ویرایش و “به روز” نشده اند.

Top Notch نام مجموعه ای است که برای نخستین بار در سال 2006 و توسط انتشارات معروف Pearson / Longman عرضه شد. مخاطب این کتاب هم، مانند اینترچینج، بزرگسالانی هستند که در کشورهای غیرانگلیسی زبان زندگی می کنند. این مجموعه 3 جلدی، کتاب دانش آموز، کتاب کار، و سی دی های سرگرمی را شامل می شود. سی دی سرگرمی مجموعه ای شامل بازی های زبانی، ترانه ها، و تمرین های سرگرم کننده دیگر است که البته در هماهنگی با محتوای فصل های کتاب طراحی شده است.

جاذبه های گرافیکی و جانبی Top Notch بیشتر از اینترچینج است. این مجموعه نیز دارای فیلم های کمدی کوتاه، و مصاحبه است.

در مقایسه زیر، کتاب های یادشده از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار می گیرند. به منظور برقراری موقعیت برابر، کتاب Intro از مجموعه اینترچینج نادیده گرفته شده است تا هر دو مجموعه با سه کتاب مقایسه شوند.

 

تنوع موضوع ها

اینترچینج:

Rating:  

تاپ ناچ:

Rating:  

هر دو کتاب از شیوه رایج موضوعی برای طراحی درس ها استفاده کرده اند و این امکان را به زبان آموز می دهند که درباره موضوع های متنوع اطلاعات زبانی کسب نماید و با همکلاسان خود گفتگو کند. در هر دو مجموعه، موضوع های انتخاب شده، بر اساس سطح کتاب گلچین شده است که این نقطه قوت آنها به شمار می رود.

در “تاپ ناچ”، هر کتاب 10 فصل اصلی با 10 موضوع را دربر می گیرد. در اینترچینج، هر کتاب 16 فصل و در نتیجه 16 موضوع دارد. 

موضوع های کتاب یک Top Notch: 1. آشنا شدن  2. بیرون رفتن  3. صحبت در مورد خانواده  4. فن آوری  5. خوردن در منزل یا بیرون  6. تناسب اندام  7. لباس  8. مسافرت  9. حمل و نقل  10. خرید اینترنتی

موضوع های کتاب یک Interchange: 1. آشنایی و احوال پرسی  2. گذراندن روز  3. خرید از بازار  4. موسیقی  5. صحبت درباره خانواده  6. ورزش  7. تعطیلات و اوقات فراغت  8. آدرس دادن و آدرس گرفتن  9. صحبت درباره ظاهر افراد (چهره، لباس،…)  10. تجربه های عجیب  11. توصیف شهرها  12. بهداشت و درمان  13. رستوران  14. جغرافیا و توصیف رودها، کوه ها، دریاها…  15. دعوت، پذیرش و رد کردن دعوت  16. تغییرات در افراد و در زندگی

موضوع های کتاب دوم Top Notch: 1. آشنایی و تعارفات  2. فیلم و سینما  3. هتل  4. خودرو و رانندگی  5. بهداشت فردی  6. غذای خوب خوردن  7. روانشناسی و شخصیت  8. لذت بردن از هنر  9. زندگی با رایانه  10. اخلاق و ارزش ها

موضوع های کتاب دوم Interchange: 1. خاطرات گذشته  2. ترافیک و حمل و نقل شهری  3. توصیف خانه و آپارتمان  4. آشپزی  5. گذراندن تعطیلات  6. کار “خانه” و اعتراض های رایج در خانواده  7. فن آوری  8. تعطیلات رسمی و جشن ها  9. گذشته، حال، آینده  10. مهارت ها و توانمندی ها  11. بناهای معروف  12. افراد مشهور و موفق  13. سینما  14. ایما و اشاره، و ارتباط غیرکلامی  15. اخبار حوادث  16. بهانه و توجیه

موضوع های کتاب سوم Top Notch : 1. آشنایی با فرهنگ ها 2. بهداشت  3. انجام کارهای معمول  4. انتخاب های مهم در زندگی  5. تعطیلات و سنت ها  6. فاجعه ها و فوریت های پزشکی  7. کتاب ها و مجله ها  8. اختراع و فن آوری  9. موضوع های بحث برانگیز (دموکراسی، اعدام، سانسور،…)  10. گردشگری 

موضوع های کتاب سوم Interchange: 1. عشق و ازدواج  2. شغل و شخصیت افراد  3. تقاضاهای ناخوشایند  4. روزنامه  5. تفاوت های فرهنگی  6. شکایت های رایج  7. مشکلات جامعه شهری  8. رشته های دانشگاهی  9. مشاغل خدماتی  10. مدهای رایج در جامعه (غیر از لباس)  11. مراحل مختلف زندگی  12. عادت های بد  13. صنعت سینما  14. شرکت های موفق  15. قوانین عجیب  16. زنان موفق  

 

شنیدن و درک مطلب

اینترچینج:

Rating:  

تاپ ناچ:

Rating:  

این بخش، جایی است که مجموعه Interchange با اختلاف، از Top Notch پیشی می گیرد. آنچه شما در تاپ ناچ می شنوید، نسخه آهسته و آسان شده زبان روزمره مردم آمریکا است. بدیهی است که اگر زبان آموز به این گویش عادت کند، در مکالمه واقعی با یک انگلیسی زبان، در هنگام گوش دادن به اخبار، و در زمان تماشای فیلم زبان اصلی، با مشکلات جدی روبرو خواهد شد. در مقابل، Listening های اینترچنج از همان کتاب زرد کاملا واقعی است و شنونده برای متوجه شدن باید دقت کند و به ادبیات روزمره انگلیسی عادت نماید.

در هر فصل از اینترچینج، یک تمرین شنیدن و درک مطلب وجود دارد و در مورد تاپ ناچ نیز همین امر صدق می کند. بنابراین در هر کتاب از اینترچینج شما 16 تمرین شنیدن و درک مطلب دارید و در هر کتاب تاپ ناچ، 10 تمرین.

افزون بر این، در انتهای بیشتر مکالمه های اینترچینج، شما یک تمرین زیر این عنوان دارید: “به بقیه مکالمه گوش کنید و به این سوال پاسخ دهید…” متن “بقیه مکالمه” در کتاب وجود ندارد و در نتیجه این هم یک تمرین شنیدن و درک مطلب محسوب می شود. چنین مزیتی در مجموعه تاپ ناچ پیش بینی نشده است.

در هر فصل  Progress Check از مجموعه اینترچینج نیز یک تمرین شنیدن و درک مطلب پیش بینی شده است. در اینترچینج به ازای هر 2 فصل، یک تمرین دوره ای (Progress Check) وجود دارد. 

 

گفتن // مکالمه

اینترچینج:

Rating:  

تاپ ناچ:

Rating:  

هر دو کتاب، روی افزایش مهارت های گویشی زبان آموزان به خوبی کار کرده اند و با استفاده از تمرین های متنوع و غیرمنتظره، این مهارت ها را گسترش می دهند. برای نمونه، در تدریس “بیان تاسف و پشیمانی یا دلیل برای تصمیمی که پیشتر گرفته ایم” (should/could/must + have + pp) کتاب سوم Top Notch این تمرین ها را پیش بینی کرده است:

یک. در بخش گرامر، مثال هایی آورده شده و در زیر آن، بخش کار دونفره (Pair Work) وجود دارد. در کار دونفره، زبان آموزان A باید درباره زندگی، تحصیلات، کار، یا رفتار خود در گذشته تاسف بخورد و زبان آموز B دلیل این امر را از او جویا شود.

دو. در تمرینی دیگر، 5 رویداد نوشته شده است. زبان آموزان باید درباره دلیل احتمالی این رویدادها با یکدیگر بحث کنند.

سه. در زیر همان تمرین از زبان آموزان خواسته شده با استفاده از یک الگوی پیش فرض، تاسف های بیشتری را با یکی از همکلاسان خود در میان بگذارند. در این تمرین، کتاب ایده هایی را هم در اختیار دانشجویان می گذارد: شغل در شرکت مایکروسافت، خریدن خودروی اسپرت، تحصیل در رشته پزشکی، و ازدواج با فلانی.

چهار. در بخش های آخر فصل: Top Notch Interaction، مرور فصل (Check Point)، و Unit Wrap-up نیز همین موضوع در قالب هایی برای مکالمه تکرار می شود.

همین موضوع در کتاب سوم Interchange با تمرین های گفتاری زیر پیش بینی شده است:

یک. در بخش گرامر مثال هایی آورده شده و در زیر آن، پنج رفتار یا رویداد ناخوشایند و رایج در جامعه آورده شده است: سرکشی در دوران کودکی، رژیم غذایی نامناسب در کودکی، نداشتن دوستان زیاد، بداخلاقی در زمان نوجوانی، ناآگاهی و سادگی در زمان انتخاب شغل. زبان آموزان باید مواردی که در مورد آنها صدق می کند را با ابراز تاسف، بیان کنند و در این زمینه ها با همکلاسی خود بحث نمایند.

دو. در بخش دیگری از همین تمرین، زبان آموزان ستون A و ستون B که شامل جمله های شرطی با ساختار یادشده است را باید به هم وصل کنند. سپس در هر مورد، اطلاعات مربوط به خود را بیافزایند و آن را با همکلاسی خود در میان گذارند. مثال: اگر به حرف پدر و مادرم گوش کرده بودم…، اگر بیشتر درس خوانده بودم…، اگر پول بیشتری پس انداز کرده بودم…، و غیره.

سه. در تمرین دوره ای فصل که در انتهای کتاب است، از 10 نفر نام برده شده: پدر و مادر، خواهر و برادر، معلم، همسر، رییس، همکار، و غیره. از زبان آموزان خواسته شده اگر در مورد هریک از عملکردهای این افراد در گذشته تاسف می خورند، ابتدا آن را روی کاغذ بنویسند و سپس با همکلاسان خود درمیان بگذارند و در این باره بحث کنند.

چهار. در تمرین تلفظ، به چگونگی تلفظ سریع should/could have… و should/could have been، پرداخته شده است. در انتها این تمرین، چهار ساختار شبیه به این آورده شده: “وقتی جوان تر بودم، باید…”. از زبان آموزان خواسته شده که ساختارها را با استفاده از اطلاعات واقعی خود کامل کنند و با تلفظ صحیح با همکلاسی خود در میان بگذارند.

پنج. در تمرین دوره ای Progress Check که در انتهای هر 2 فصل، به مرور فصل های مربوط می پردازد نیز تمرین شفاهی مشابهی وجود دارد.   

 

خواندن

اینترچینج:

Rating:  

تاپ ناچ:

Rating:  

از نظر تعداد، قاعده ای که در مورد تمرین های شنیدن و درک مطلب گفتیم اینجا نیز صدق می کند. اما از نظر کیفیت متن ها، ادبیات بکار رفته در تاپ ناچ به مقاله های روزنامه های آمریکایی یا بعضی از مجله های سیاسی، نظیر Newsweek شبیه است. یعنی زبان آموز با واژگان رسمی و جدی (formal) و جمله های همپایه (compound) و جمله های همبافت (complex) بیشتری روبرو است. متن های اینترچینج، در مقابل، به متن مجله های خانوادگی، مانند Readers’ Digest یا Parents و غیره شبیه است. یعنی جمله های کوتاه، همراه با ترکیبی از واژگان رسمی و عامیانه در آن بیشتر دیده می شود. برای درک بهتر این امر، سه پاراگراف نمونه از اینترچینج را در ادامه با سه پاراگراف از تاپ ناچ مقایسه می کنیم. پاراگراف ها از کتاب 3 هر دو مجموعه انتخاب شده اند:

Interchange:

A storm forces a plane to make an emergency landing on a deserted island. The only shelter is a spooky house, where a murderer begins killing passengers. So what do these defenseless people do? They have a beach party and perform an elaborate song-and-dance number.

 Although some people find reasons to justify plagiarism, others feel the issue is clear-cut: they feel it is morally wrong, and consider it stealing – a theft of ideas rather than money. These people believe that students who plagiarize benefit unfairly. They receive a better grade than they deserve.

Cirque du Soleil is an amazing circus show that pairs incredible feats of strength and balance with dazzling costumes and sets. Though only in her late teens, Kristina Ivanova has been a gymnast with Cirque du Soleil for seven years. After six years of gymnastics training in Russia, she knew she wanted to be part of the troupe after her father joined. When another performer left, she auditioned and got the job. Being with the circus has afforded her some unusual opportunities. She has been able to travel all over the world. And unlike many kids, Kristina is trilingual. She speaks Russian, English, and French, the language used in Cirque du Soleil schools.

Top Notch:

Ecotourism presents an alternative to traditional approaches to economic development, such as farming, logging, mining, or hunting. It offers local people the chance to escape a cycle of poverty and by sharing their knowledge of the local terrain and ecology with visitors, to develop a stronger sense of community pride.

 These days, companies hope the use of –san – less cumbersome than the longer titles traditionally used – will allow workers to exchange ideas more freely and make decisions more quickly. In 2001, 59 percent of companies with more than 3000 employees had adopted such a policy, compared with 34 percent in 1995, according to the institute of Labor Administration of Japan.

In 1947, India was granted independence, but the country was broken into two states – India and Pakistan – and fighting between Hindus and Muslims began. But Gandhi believed in an India where Hindus and Muslims could live together in peace. On January 13, 1948, at the age of 78, Gandhi began a fast, not eating anything for days, with the purpose of stopping the war. After five days, the opposing leaders said they would stop the fighting and Gandhi broke his fast and started eating again.

از نظر نگارنده، ارزش یادگیری و آشنایی با ادبیات پیچیده Top Notch بیشتر از ادبیات بکار رفته در Interchange است. با وجود این، برتری Interchange در تمرین های جدی تر آن است. تاپ ناچ پس از ارایه هر متن به یک یا دو پرسش کلی درباره متن اکتفا می کند که برای آزمایش خواندن سریع (Skim) کافی است. اما اینترچینج، علاوه بر تمرین های مربوط به Skim، در بیشتر فصل ها، تمرین هایی نیز برای واژگان (Vocabulary)، درس و نادرست (True or False) و غیره در نظر گرفته است و فن خواندن دقیق (Scan) را بهتر پوشش می دهد. 

 

نوشتن

اینترچینج:

Rating:  

تاپ ناچ:

Rating:  

تمرین های نوشتن در تاپ ناچ، در آخرین بخش از تمرین های دوره ای (Check Point) هر فصل قرار دارد که این خود اهمیت این موضوع نزد نویسندگان کتاب را نشان می دهد. کل تمرین نوشتن در این کتاب به یک جمله (پاراگرافی بنویسید و در آن توضیح دهید…) خلاصه می شود. در مقابل، اینترچینج، تمرین نوشتن را در متن هر درس و بخشی از تمرین های فصل قرار داده است و هر تمرین شامل چهار بخش بخش آماده سازی (warm-up)، الگو، نوشتن، و تمرین های پس از نوشتن می شود.

نمونه ای از تمرین نوشتن در تاپ ناچ:

روی یک برگه، درباره یکی از این موضوع ها بنویسید:

1. چگونه برای اورژانس آماده شویم
2. در یک موقعیت اورژانس چه کار کنیم
3. موقعیت، بزرگی لرزه، زمان، و ساختمان ها، چگونه بر میزان تخریب در هنگام زمین لرزه اثر می گذارد

(نکته: گرامر این درس {کتاب 3، فصل شش} درباره نقل قول غیر مستقیم است!!)

نمونه ای از تمرین نوشتن در اینترچینج:

درباره یکی از موضوع های مطرح شده در این فصل که با آن مخالفید، خطاب به مدیر انجمن یا موسسه مطلبی بنویسید. از سوال های زیر بعنوان راهنما استفاده کنید:

• دیدگاه شما درباره موضوع
• دو یا سه دلیل که دیدگاه شما را تایید کند
• فکر می کنید چه باید کرد

الگو:

Dear Councilwoman Lopez,

I’m a student at Morris High School, and I think student ought to be required to wear school uniforms. Students shouldn’t be permitted to wear the latest fashions, because this promotes jealousy and competition. Also students would be able to concentrate on their studies better if…o

کار دو نفره: نامه های تان را به یکدیگر بدهید. آیا با دیدگاه و پیشنهاد دوست تان موافقید؟ چرا؟

(نکته: گرامر درس درباره ارایه پیشنهاد و دیدگاه است با استفاده از should be required، shouldn’t be allowed، ought to be required، must be passed، mustn’t be permitted، has to be made، و has got to be done)