هند و اروپاییان

 معرفی

آریاییان، که ما آنها را هند و اروپایی می نامیم، مردمانی بودند که نزدیک به 5000 سال پیش، با یکدیگر می زیستند و دارای زبان و فرهنگ مشترک بودند (برخی این تاریخ را عقب تر هم برده اند). واژه ی آریا یعنی «شریف» یا «از خانواده محترم». آنچه در پی می آید گمان هایی است که دانشمندان درباره آریاییان مطرح کرده اند:

• نظام خویشاوندی برپایه نسبت مردان وجود داشت.
• رییس خدایان ایشان، «دیو پیتار» (پدر آسمان) نام داشت. یادمان باشد که دیو در بسیاری از فرهنگ های آریایی، معنایی مقدس دارد و گاه بعنوان یکی از خدایان از آن یاد می شود. در ایران، زرتشت «اهوامزدا» را خدای یکتا نامید و سایر خدایان (از جمله دیو) معنای خود را از دست دادند. امروزه در زبان فارسی دیو بمعنای هیولا بکار می رود.
• شعر و موسیقی در میان این قوم رواج داشت.
• در محل زندگی ایشان برف می بارید.
• آریاییان، کوچ نشین و دامپرور بودند. (زرتشت مردم را به کشاورزی و باغداری تشویق می کرد که این بدعتی در نحوه زندگی آریاییان بشمار می رفت)
• آنها با چرخ آشنایی داشتند و از آن استفاده می کردند. هرچند ابزارهایی چون ارابه هنوز وجود نداشت.

در مورد زیستگاه این قوم 2 نظر وجود دارد:

1. آریاییان در جایی بالای دریای سیاه، یا میان منطقه شمالی دریای سیاه و دریای خزر می زیستند. (یعنی زیستگاه اصلی ایشان در حوزه امروزی اروپا بوده است)

1. آریاییان در جایی می زیستند که امروزه کشورهای آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، و استان آذربایجان ایران را دربر می گیرد. (یعنی آریاییان از آسیا به اروپا کوچ کرده اند)

نظریه دوم، با توجه به شواهد زیر، به نظر من منطقی تر و علمی تر است:

1. «سانسکریت» و «اوستایی»، کهن ترین زبان هایی از خانواده زبان های هند و اروپایی هستند که اثری از آنها تا به امروز باقی است. همچنین واژه نامه های انگلیسی معتبر، ریشه واژه Aryan را به زبان اوستایی، و کهن تر از آن به سانسکریت ارتباط می دهند.
2.  در بسیاری از متن های اوستایی، به سرزمین مادری آریاییان به نام «ایریان وئجه» اشاره شده است. می توان حدس زد که آریاییان، نزدیک ترین سرزمین به سرزمین مادری شان را نیز به همین نام «ایران» نامگذاری کرده باشند.

زیرخانواده ها: هند و ایرانی

«هند و ایرانی»، گروهی از زبان های همخانواده است که حدود یک میلیارد نفر از شرق ترکیه تا بنگلادش بدان سخن می گویند. زبان های هند و ایرانی شاخه ای از خانواده زبان های هند و اروپایی است. این شاخه را معمولا به دو زیر مجموعه تقسیم می کنند:

1. زبان های هندی: سانسکریت (زبان باستانی هند)، Prakrits (زبان های قرون وسطی)، هندی، اردو، بنگالی، گجراتی، نپالی، و سینهالی(زبان سریلانکا).
2. زبان های ایرانی: اوستایی، پارسی باستان (هخامنشی)، پهلوی (اشکانی، ساسانی)، پارسی (دری، تاجیکی، و فارسی)، کردی، بلوچی، پشتو، اوستی (Ossetic، زبان مردم اوستیا در قفقاز).

برای دیدن واژگان و خط پارسی باستان (هخامنشی) پیوند زیر را انتخاب کنید:

 واژه نامه پارسه – فارسی

برای آشنایی با زبان پهلوی، پیوند زیر را انتخاب کنید:

 از پهلوی تا فارسی

زیرخانواده ها: ژرمانی

زيرخانواده اي از خانواده زبان هاي هند و اروپايي. نزدیک به 500 ميليون نفر به يكي از زبان هاي  اين زيرخانواده سخن مي گويند. گرچه اين زبان بصورت واژگان و اسم هايي پراكنده در متن هاي نويسندگان لاتين قرن اول پيش از ميلاد ديده مي شود، تا 200 سال پس از ميلاد، متن كاملي از زبان ژرمانيك نوشته نشده يا دست كم باقي نمانده است.

تصوير روبرو، محدوده جغرافيايي  زبانهاي ژرمانيك را بصورت رنگي نشان مي دهد. مردم مناطق خاكستري، به زبان هاي ديگر سخن مي گويند.

زبان های ژرمانی را به سه زیر مجموعه تقسیم می کنند:

1. ژرمانی خاوری (منسوخ): گوتیک (Gothic) و چند زبان منسوخ شده دیگر.
2. ژرمانی شمالی یا اسکاندیناوی: ایسلندی، نروژی، و فارویی (Faroese) در گروه غرب؛ و دانمارکی و سوئدی در گروه شرق.
3. ژرمانی باختری: انگلیسی، هلندی، و آلمانی + زبان های نو و دگرگون شده مانند Yiddish و Afrikaans.

دو قانون معروف در زمينه تغييرهاي آوايي ايجاد شده در زبان هاي ژرماني، نسبت به زبان هندواروپايي مادر، وجود دارد كه در پي آمده است:

1)     قانون گريم (Grimm’s Law)

اين قانون كه در واقع، الگوي تغيير آواها در دو دوره زماني است و به ترتيب، «تغيير همخوان هاي ژرماني» و «تغيير همخوان هاي آلماني بالا» نام دارد، توسط «ياكوب گريم» (زبانشناس آلماني) كشف شده است. دوره نخست، از 2000 سال پيش از ميلاد تا 200 سال پس از ميلاد بوده و دوره دوم، كه تنها در زبان آلماني بالا رخ داده، بين سالهاي 500 تا 700 ميلادي بوده است.

برابر قانون گريم، آواهاي بي واكِ p و t و k، تبديل به f و th و h در زبان انگليسي، و f و d و h در زبان آلماني بالا (دوره كهن) تبديل شده است. براي نمونه، واژه pater در زبان لاتين را در نظر بگيريد كه تبديل به father در زبان انگليسي و fader در زبان آلماني بالا (دوره كهن) شده است. بعلاوه، آواهاي بي واكِ b و d و g، تبديل به p و t و k در زبان انگليسي، و p و t و kh در زبان آلماني بالا (دوره كهن) شده است.

2)     قانون ورنر (Verner’s Law)

اين قانون كه در واقع تكميل كننده قانون گريم است، در سال 1875  توسط كارل آدولف ورنر (زبانشناس اتريشي) كشف شد. برپايه گفته هاي ورنر، سخن گريم زماني درست است كه فشار (تكيه) در واژه هند و اروپايي مادر، بر روي ريشه (rout) باشد. در غير اين صورت، p و t و k، تبديل به b و d و g در زبان ژرماني مي شود.

برای دیدن تاریخچه زبان انگلیسی پیوند زیر را انتخاب کنید:

 تاریخچه زبان انگلیسی

برای دیدن تاریخچه زبان آلمانی، پیوند زیر را انتخاب کنید:

 تاریخچه زبان آلمانی

زیرخانواده ها: رومانس (Romance)

بیش از 400 میلیون نفر به یکی از زبان های این زیرخانواده سخن می گویند. این زبان ها که با زبان باستانی لاتین هم ریشه اند عبارتند از:

1. جزیره ای: شامل زبان ساردینی که بیشتر در جزیره Sardinia استفاده می شود.
2. بالکان: شامل زبان رومانی و زبان منسوخ شده Dalmatian.
3. اروپای غربی: شامل ایتالیایی، اسپانیایی، فرانسوی، Provencal (در جنوب فرانسه)، کاتالان (در کاتالان و والنسیا در اسپانیا، و نیز زبان ملی آندورا) و چند زبان خرد که بنام Rhaeto-Romantic شناخته می شوند.

زبانشناسان، جدايي زبان هاي اين شاخه از زبان لاتين را ميان قرن هاي پنج تا نه ميلادي برآورد مي كنند. پرسشي كه براي بسياري از دانشجويان رشته ي زبانشناسي بوجود مي آيد، اين است كه چرا با وجود هم ريشه بودن اين زبان ها،  تفاوت بسياري ميان زبان هاي رومانس و آنچه كه از متن هاي مربوط به سزار و فرمانروايان رومي باقي مانده، مشاهده مي شود؟ پاسخ اين است كه زبان نوشتاري لاتين در قرن نخست پيش از ميلاد، گونه اي كهن و بسيار متفاوت از آن چيزي بود كه مردم در كوچه و خيابان بدان سخن مي گفتند. براي نمونه، در لاتين نوشتاريِ آن روز، واژهos  براي دهان بكار رفته است؛ در حاليكه اين واژه در زبان گفتاري، bucca بوده و امروزه نيز در زبان هاي رومانس بصورت boca، bouche، و … بكار مي رود.

در زیر به تغییرهای ایجاد شده در زبان های رومانس نسبت به زبان مادر لاتین اشاره شده است:

1)   ساده تر شدن دستور زبان: زبان لاتين، همچون ديگر زبان هاي كهن هند و اروپايي، دستوري پيچيده داشت. براي نمونه، de در زبان لاتين بارها در جايگاه وجه ملكي بكار رفته است؛ حال آنكه امروزه اين ويژگيِ de از ميان رفته و مثلا در فرانسوي بعنوان حرف اضافه و به معناي از، در، با ، براي و…  بكار مي رود:

در روزگارِ ما                de nos jours

یک ليتر از شراب       un litre de vin

با… زدن       frapper de…

2)   حذف جنس خنثي: پيرو ساده تر شدنِ دستور، جنس خنثي نيز از همه زبان هاي رومانس، به استثناي رومانيايي، حذف شد و بيشتر اسم هاي خنثي، تبديل به اسم مذكر شدند.

3)   تغييرهاي آوايي: براي نمونه، مردم باسك در اسپانيا از آواي /h/ بجاي /f/ استفاده نمودند و قبيله هاي ساكن در سرزمين گل ها (فرانسه)، چون نمي توانستند /r/ را تلفظ كنند، بجاي آن از آواي /غ/ استفاده كردند.

4)   وامگيري واژگان : گرچه وامگيري واژگان، فصل مشترك همه زبان ها است، با اين وجود در ميان زبان هاي رومانس، زبان رومانيايي با وامگيري تعداد بسياري واژه از زبان هاي آلبانيايي، مجاري و اسلاوي شايد مقام نخست را دارا باشد.

برای خواندن تاریخچه زبان فرانسوی، پیوند زیر را انتخاب کند:

تاریخچه زبان فرانسوی

زیرخانواده ها: سلتیک 

اين گروه از خانواده ي زبان هاي هند و اروپايي، از نظر تاريخي و جغرافيايي، به دو بخش قاره اي و جزيره اي تقسيم مي شود. بخش نخست (قاره اي) اكنون منسوخ شده، اما بخش جزيره اي كمابيش بكار رفته و زيرگروه هاي زير را دربر مي گيرد:

1)  بريتوني (Brythonic): شامل زبان هاي برِتون(Breton)، كرني (Cornish)، ولزي (Welsh).

2)  گايليك (Gaelic): شامل زبان هاي ايرلندي، گايليك اسكاتلند يا اِرس (Erse)، و مانكس (Manx).

تا قرن پنجم ميلادي از زبان هاي سلتيك، بويژه زبان گايليك، در سراسر اروپاي غربي استفاده مي شده است. اما امروزه دانش ما درباره ي اين زبان ها محدود به آن چيزي است كه در جزيره ي بريتانيا و ايرلند باقي مانده است.

بطور كلي، زبان هاي سلتيك آواي /p/ موجود در زبان هند و اروپايي را حذف كرده است. براي نمونه، porcus كه در زبان لاتين يعني خوك، و بشكلهاي porc, pork,… وارد زبان هاي اروپايي شده، در زبان هاي سلتيك بشكل orc درآمده است.

دو جنس (مونث و مذكر) در زبان هاي سلتيك وجود دارد و صفت معمولا پس از اسم مي آيد. در اين زبان ها (همانند برخي ديگر از زبان هاي هند و اروپايي) از اسم فعل (verbal noun) بجاي صفت فاعلي (present participle) استفاده مي شود. جمله ها هميشه با فعل آغاز مي شوند و كارگزار در جمله با استفاده از مجهول غيرشخصي (impersonal passive) بيان مي شود. براي شناختن كارگزار، به بخش معناشناسي در همين وبگاه مراجعه كنيد.

همه زبان هاي سلتيك، امروزه براي نوشتن از الفباي لاتين استفاده مي كنند.

زیرخانواده ها: اسلاوی

گروه زبان هاي اسلاوي، بسيار شبيه به زبان هاي بالتيك اند؛ به همين دليل، برخي زبانشناسان اين دو گروه را در يك زيرمجموعه قرار داده و آنرا «بالتو اسلاوي» مي نامند.

در حال حاضر بيش از 250 ميليون نفر در اروپاي مركزي، شمال آسيا، و بيشتر بخش هاي شبه جزيره ي بالكان، به يكي از زبان هاي اسلاوي سخن مي گويند. اين گروه به زيرگروه هاي زير تقسيم مي شود:

1) اسلاوي خاوري: شامل زبان هاي ”روسي“، ”اوكرايني“، و ”روسي سفيد يا بلاروسي“.

2)  اسلاوي جنوبي: شامل زبان هاي ”بلغاري“ و ”مقدوني“ در خاور و ”صرب و كروات“ و ”اسلوونيايي“ در باختر.

3)  اسلاوي باختري: شامل زبان هاي ”چك“، ”اسلوواكي“، ”لهستاني“، و…

ضرب المثل روسي: صد روبل نداشته باش، صد دوست داشته باش.

ضرب المثل صربي: جايي كه ”ساكنان“ كم ادعا باشند، خانه به اندازه ي كافي بزرگ است.

ضرب المثل لهستاني: يك گنجشك در دست، بهتر از يك كبوتر بر بام است.

ضرب المثل كروات: كسي كه زود از خواب بيدار مي شود، دوبرابر بخت دارد.

ضرب المثل چك: پيش از جهش (پريدن) نگاه كن.

ضرب المثل بلغاري: كسي كه كار نمي كند، نبايد بخورد.

زیرخانواده ها: ارمنی

پیشتر زبان ارمنی را یکی از زبان های ایرانی می شمردند. اما هم اینک بیشتر زبانشناسان آنرا یک زیرخانواده مستقل می دانند. زبان ارمنی را به دو گویش بزرگ تقسیم می کنند:

1. ارمنی خاوری: در ارمنستان و در ایران
2. ارمنی باختری: اقلیت ارمنی در ترکیه، کشورهای غربی و نیز کشورهای عرب خاورمیانه

این انشعاب گویش ها (خاوری و باختری) در زمان اتحاد جماهیر شوروی (1920 تا 1991) اتفاق افتاد که ارتباط میان غرب و ارمنستان قطع شد.

زیرخانواده ها: بالتیک

شامل زبان های لتونیایی (Latvian)، لیتوانیایی (Lithuanian)، و زبان پروسی قدیم که در قرن 17 میلادی منسوخ شد.

زیرخانواده ها: یونانی

زیرخانواده ها: آلبانیایی

دیدگاه‎ها مسدود است